"Vineto, Vineto ty bogate miasto, Vineta ma ulec zagładzie za wiele złego czego uczyniła."

(z legendy o Vinecie)

Według legendy były to ostatnie słowa nimfy wodnej, która rozkazała ogromnej fali pochłonąć Vinetę, miasto pełne bogactwa, dumy i ekstrawagancji. Czy rzeczywiście położone było w okolicy dzisiejszego miasta Wolin w północno-zachodniej Polsce nie wyjaśniono do dziś. Ale 1000 lat temu miasto Wolin na wyspie o tej samej nazwie zwane wówczas Julin, Jumne lub Jomsburg było jednym z najbogatszych miast zamieszkałych przez około 8000 Wikingów.

„[...] niezwykle słynne na całą okolicę miasto Jumne jest często odwiedzanym miejscem spotkań barbarzyńców i Greków [...]. Jest to zaprawdę największe ze wszystkich miast, które kryje Europa. Żyją w nim Słowianie wraz z innymi plemionami, Grekami i barbarzyńcami. Również przybysze z Saksonii mają równe prawo do osiedlania, chociaż w trakcie swojego pobytu nie mogą publicznie wyznawać swojego chrześcijaństwa. […] Miasto wypełnione jest towarami wszystkich narodów północy, nie brakuje niczego pożądanego ani rzadkiego”.

W rozwiązaniu zagadki budowy geologicznej i geomorfologii wyspy Wolin decydującą rolę odgrywają jej strome brzegi. Odcinki wybrzeża klifowego znajdują się zarówno po północnej stronie wyspy (nad Bałtykiem, np. w okolicach Międzyzdrojów i Grodna), jak i na jej południowym wybrzeżu (nad Zalewem Szczecińskim, np. koło Lubina). Miejsca te kryją przebogate geologiczne archiwa, pozwalające na rekonstrukcję epoki lodowcowej plejstocenu (w okresie od 2,6 mln do 11700 lat temu) (ryc. 1, 2 i 3).

Wybrzeże klifowe wyspy Wolin o długości około 15 km jest częścią długiej strefy klifowej ciągnącej się wzdłuż polskiego wybrzeża (SUBOTOWICZ, 1982). Najbardziej charakterystyczną formą omawianego terenu jest wolińska morena czołowa - imponujące wzniesienia utworzone pod ciężarem i wskutek naporu lądolodu (KOSTRZEWSKI i in., 2015). Tzw. glacitektoniczny charakter moreny czołowej Wolina potwierdzono również w 1959 r. w pracy KRYGOWSKIEGO. Oznacza to, że obszar ten został ukształtowany w wyniku potężnego naporu wysuniętych najdalej na południe jęzorów lodowcowych skandynawskiego pancerza lodowego. Ponadto przeprowadzono wiele innych badań, poświęconych zagadnieniu wieku osadów wyspy Wolin  (m.in. BORÓWKA i in. 1982, 1999; KOSTRZEWSKI 1985). Autorzy opisali serię zbudowaną z dwóch poziomów glin zwałowych. W geologii glina zwałowa rozumiana jest jako niewysortowany materiał skalny o różnej wielkości ziaren, od frakcji ilastej poprzez żwir do dużych bloków skalnych, który został zdeponowany przez lądolód. U podstawy klifu w N części wyspy Wolin (Międzyzdroje, Grodno) zalega szara glina zwałowa zlodowacenia środkowopolskiego, które miało miejsce około 300 000 do 126 000 lat temu (KOSTRZEWSKI i in., 2015).

Powyżej znajduje się brunatna glina zwałowa zlodowacenia północnopolskiego (trwającego w okresie od ok. 115 000 do 11 700 lat temu), charakteryzująca się stosunkowo niewielką miąższością (=grubością) i ograniczonym do pojedynczych odcinków klifu występowaniem. Osady lodowcowe pokryte są pokładami piasków o miąższości dochodzącej do 40 m, naniesionych przez rzeki spływające z roztapianych lodowców. Serię osadów zwieńczają warstwy eoliczne, czyli osady przytransportowane tu przez wiatr o miąższości od 2 do 15 m (BORÓWKA i in. 1982).

Na polskim wybrzeżu występują różnorodne formy morfologii terenu i typy osadów: od plejstoceńskich moren, przez holoceńskie wydmy, po jeziora przybrzeżne (KOSTRZEWSKI, ZWOLIŃSKI, 1986; 1988). Generalnie na podstawie zachowanych form lodowcowych można zrekonstruować na terenie Polski cztery główne zlodowacenia (ryc. 4; MARKS, 2004). Położoną najdalej na południe granicę plejstocenu należącą do zlodowacenia południowopolskiego (zlodowacenie Sanu II według MARKSA, 2004) datuje się na okres od 400 000 do 320 000 lat temu. Lądolód dotarł wówczas do Karpat i Sudetów (MARKS, 2004).

Ta najstarsza granica lądolodu została w południowo-zachodniej Polsce przekroczona przez lądolód Odry, który można przypisać do kompleksu zlodowacenia środkowopolskiego w okresie od 300 000 do 126 000 lat temu.

W zlodowaceniu środkowopolskim wyróżnia się także fazę Warty (por. BARANIECKA, 1971). Po dłuższym okresie interglacjalnym (Interglacjał eemski, od 126 000 do 115 000 lat temu) nastąpiło zlodowacenie północnopolskie. Składały się na nie trzy fazy: leszczyńska, poznańska i pomorska. Osady z okresu eemskiego przykryte zostały kilkoma poziomami glin morenowych, wskazującymi na wielokrotne  wkraczanie lądolodu. W fazie leszczyńskiej w zachodniej Polsce lądolód osiągnął swój maksymalny zasięg. Faza leszczyńska i faza poznańska zaliczane są do ostatniego maksimum lodowcowego (LGM). Jęzory lodowe (loby) obszaru Polski występujące wówczas na południowej krawędzi lądolodu skandynawskiego opisane są jako szybko posuwające się lodowce wylotowe (MARKS, 2004).

Wyspa Wolin charakteryzuje się wieloma morfologicznymi formami pochodzenia polodowcowego, wodnolodowcowego, rzecznego i morskiego. Poza tym, oblicze wyspy ukształtowane jest przez osady eoliczne (wydmy). Charakterystyczne dla Wolina wzgórza reprezentują wysoką na 60 m wolińską morenę czołową, rozciągającą się od Międzyzdrojów i Lubina do Świętouścia. Według BORÓWKI i innych (2000) reprezentuje ona jedną z najmłodszych stref ostatniego zlodowacenia na terenie Polski uformowaną w okresie od 15 500 do 14 200 lat temu. Buduje ona otwarty ku wschodowi łuk grzbietów (RUSZCZYŃSKA-SZEJNACH, 1999). 

Sekwencja osadów na klifie u podnóża wzgórza Gosań koło Międzyzdrojów (wybrzeże Bałtyku) rozpoczynają margle z okresu kredowego, złuskowacone w procesach glacitektonicznych z osadami czwartorzędowymi (BORÓWKA i inni 2004). Powyżej zalegają szarobrunatne gliny, przykryte serią piasków zastoiskowych (Ryc. 5 i 6, BORÓWKA i inni 1999, GEHRMANN i inni 2014). Wymieniony pakiet osadów przykryty jest piaskami eolicznymi w których wyróżnić można kilka poziomów paleogleby.

Na temat powstania wzgórz wolińskich istnieją dwie teorie:

1. HARTNACK (1926), ZYNDA (1962), BRYL (1972), oraz BORÓWKA i inni (1982) są zdania, że wzgórza wolińskie reprezentują kompleks nasunięć glacitektonicznych.

2. KRYGOWSKA & KRYGOWSKI (1965), KRYGOWSKI (1967) oraz RUSZAŁA i inni (1979) interpretują strukturę jako równinę kemową.