„Nie wszystko złotem, co się świeci“ – tak jak skamieniałość motyla znalezionego w słynnych dla Szczecina „kulach szczecińskich”.

Zagadkę „skamieniałego” motyla wyjaśnił ANSORGE (2015) wykazując, że mamy do czynienia z małym fałszerstwem. Okazało się bowiem, że dziś żyjący motyl został przyklejony na konkrecję przy pomocy kleju gipsowego. Przede wszystkim konkrecja, będąca de facto zespoloną spoiwem żelazistym piaszczystą kulą, nie ma żadnego potencjału aby zachowały się w niej owady. Już wcześniej ANSORGE (1997) wyraził wątpliwości co do znaleziska, ale ze względu na nieznaną lokalizację nie było możliwe jego dokładniejsze zbadanie. Dopiero kilka lat później udało zlokalizować się okaz u jednego z kolekcjonerów (ANSORGE 2015).

Po raz pierwszy warunki geologiczne Pomorza Zachodniego opisali na początku XIX wieku geolodzy pruscy. Polskie miasto Szczecin leży pod względem geologicznym w obrębie osadów kredy, paleogenu, neogenu i czwartorzędu (MACIAG, 2020). To okres obejmujący ok. 100 milionów lat. W porównaniu z wiekiem sytemu Księżyc-Ziemia jest to stosunkowo krótka chwila (rys. 1).

Ze względu na miąższe sekwencje osadów plejstoceńskich i holoceńskich na powierzchni i płytko pod powierzchnią terenu (ryc. 2) w okolicach Szczecina nie występują wychodnie niezaburzonych jednostek przedczwartorzędowych (BORÓWKA, 2013). Osady czwartorzędowe reprezentowane są przez gliny zwałowe z eratykami (skały różnej wielkości przenoszone przez lądolód), piaski i żwiry rzeczno-lodowcowe i rzeczne, piaski eoliczne i osady organiczne.

Wskutek glazitektonicznej działalności lądolodu na powierzchni terenu znalazły się wychodnie z osadami oligocenu (trzeciorzędowe). Zawierają one sferyczne konkrecje żelaziste zawierające faunę morską (ryc. 3a), znane pod nazwą „kule szczecińskie” (MACIĄG, 2020; Ryc. 3b). Osady oligocenu zawierają wiele skamieniałości, takich jak otwornice, promieniowce, mięczaki i zęby rekina i wyróżniają się obecnością kryształów gipsu (rys. 3c) (CEDRO, 1993; CEDRO i in., 1995). W osadach tych oprócz lekko węglanowych iłów, mułów i piasków występuje również glaukonit (PIOTROWSKI i in., 2010). Miąższość osadów oligoceńskich dochodzi w niektórych przypadkach do kilkudziesięciu metrów.

Typowy dla okresu trzeciorzędowego był rozwój obniżeń subsydencyjnych (takich jak basen północnoniemiecko-polski) (ryc. 4). Powstanie płytkiego morza marginalnego skutkowało sedymentacją osadów piaszczystych i ilastych w północnej części Europy Środkowej. Powstały wówczas liczne złoża węgla brunatnego, które zostały następnie przykryte grubymi osadami czwartorzędowymi (MESCHEDE, 2018). Podczas plejstoceńskich, progresywnych faz zlodowacenia wskutek naporu mas lądolodu doszło w okolicach Szczecina do glacitektonicznego spiętrzenia serii skał podłoża.

To właśnie z tego powodu w Puszczy Bukowej (obszar Szczecina), a także w rejonie tak zwanego Łuku Mużakowa leżącego na styku Brandenburgii, Saksonii i Polski, część trzeciorzędowych, glacitektnicznie zdeformowanych pokładów węgla brunatnego występuje płytko pod powierzchnią Ziemi.

Dolina potoku Żabiniec położona jest w północnej części Szczecińskich Lasów Miejskich, sąsiadujących z Puszczą Wkrzańską. Obecne tu wzgórze jest częścią Wzniesień Warszewskich i należy do moreny czołowej, która prawdopodobnie  została utworzona przez lądolód zlodowacenia środkowopolskiego. Dolina potoku Żabiniec wcina się głęboko w sekwencje sedymentacyjne, dając możliwość obserwacji wnętrza spiętrzonej moreny czołowej. Miedzy innymi, w korycie potoku odsłonięte są Iły trzeciorzędowe (ryc. 5 i 6) przemieszczone ku górze w wyniku procesów ścięcia glacitektonicznego. To naturalne odsłonięcie jest geologiczna „perełką” północnej części Szczecina. Żwiry i piaski wodnolodowcowe (ryc. 7), zwieńczone warstwą lessu są młodsze, pochodzą z okresu zlodowacenia północnopolskiego.

Ponadto w dolinie potoku odsłaniają się klasyczne, szare osady moreny dennej (glina zwałowa)) z licznymi eratykami skandynawskimi różnej wielkości. W porównaniu z innymi podobnymi strumieniami okolicy, erozja rzeczna w Żabińcu jest szczególnie intensywna. Wynika to z fakty odprowadzania tym korytem wód opadowych z obszarów położonych powyżej. Dlatego to właśnie tutaj istnieją tak doskonałe warunki do obserwacji budowy geologicznej.